Nadmierne owłosienie - Hirsutyzm

Jest to termin okre¶laj±cy nadmierne owłosienie pojawiaj±ce się u kobiet w miejscach typowych dla mężczyzn: nad górn± warg± (w±sik), na brodzie, sutkach, na brzuchu poniżej pępka w tzw. kresie białej oraz owłosienie łonowe typu męskiego przechodz±ce na wewnętrzn± stronę ud. Owłosienie tego typu jest nie tylko przykrym objawem szpec±cym wygl±d zewnętrzny, przyczyn± stresu, ale na ogół jest spowodowane nieprawidłowym nadmiernym wydzielaniem u kobiety androgenów - hormonów męskich.

¬ródłem wydzielania androgenów mog± być u kobiet jajniki, nadnercza, guzy nowotworowe wydzielaj±ce androgeny, stosowane leki o działaniu androgennym oraz nadmierna reakcja receptorów androgenowych znajduj±cych się w skórze. Często nadmiarowi androgenów obok hirsutyzmu towarzyszy łysienie (wypadanie owłosienia w sposób typowy dla mężczyzn tworzenie zakoli nad czołem i przerzedzenie włosów w okolicy ciemieniowej), tr±dzik na twarzy i tułowiu, pogrubienie głosu. Obok defektów natury estetycznej występuj± zaburzenia miesi±czkowania, cykle bezowulacyjne, niepłodno¶ć, otyło¶ć oraz zwiększenie masy mię¶niowej jak u mężczyzn.
Nadmiarowi androgenów często towarzysz± zaburzenia metaboliczne - insulinooporno¶ć prowadz±ca do otyło¶ci i cukrzycy; nadci¶nienie tętnicze, choroby układu sercowo -naczyniowego. Tylko około 5% pacjentek z hirsutyzmem nie ma podwyższonego poziomu androgenów i w/w poważnych skutków ubocznych. Jest to tzw. hirsutyzm idiopatyczny polegaj±cy na nadmiernej reakcji receptorów androgenowych w skórze na prawidłowe poziomy androgenów w surowicy krwi (często występuj±cy rodzinnie).

Coraz czę¶ciej pojawia się hirsutyzm po stosowaniu preparatów hormonalnych zawieraj±cych substancje o działaniu androgennym.
Najczę¶ciej stosowane bez badań wstępnych. Czasem w¶ród sportsmenek stosowane s± androgeny do zwiększenia masy i siły mię¶niowej. Ostatnio bardzo intensywnie reklamowany jest Biosteron - jako hormon zdrowia i urody - jest to androgen pochodzenia nadnerczowego, który powinien być dla kobiet zakazany, kobiecie nie powinno się podawać hormonów męskich, szczególnie w okresie okołomenopauzalnym, gdy zazwyczaj obserwuje się występowanie nadczynno¶ci androgennej. Jedynym wskazaniem do podania androgenów - jest tzw. kacheksja- wyniszczenie, wychudzenie, które zdarza się w póĽnej staro¶ci, wiele lat po menopauzie, gdy nie s± wydzielane ani estrogeny ani androgeny, a zależy nam wył±cznie na silnym anabolicznym działaniu androgenów - przybytku masy mię¶niowej, wagi i siły mię¶niowej.

Biosteron (DHEA- dehydroepiandrosteron) - nie do¶ć, że z racji swojej natury, jak wszystkie hormony męskie nasila u kobiet niepoż±dane objawy androgenne - nadmierne owłosienie typu męskiego i tr±dzik, to dodatkowo ma działanie pobudzaj±ce wzrost raka piersi, bowiem u kobiet ulega przekształceniu w tkance tłuszczowej w estron - estrogen karcinogenny (pobudzaj±cy komórki estrogenozależne do wzrostu nowotworowego).

¬ródłem wydzielania androgenów mog± być u kobiet jajniki, nadnercza, guzy nowotworowe wydzielaj±ce androgeny, stosowane leki oraz nadmierna reakcja receptorów androgenowych znajduj±cych się w skórze.

Najczęstszym zespołem hormonalnym u kobiet z hirsutyzmem jest zespół policystycznych jajników - PCO. W zespole tym występuje nadmierne owłosienie, zaburzenia miesi±czkowania, niepłodno¶ć, często otyło¶ć z hiperinsulinemi± oraz czasem acanthosis nigricans (odmiana łagodna) - pojawianie się modzelowatych ciemnych łagodnych znamion barwnikowych w skórze.

Leczenie hirsutyzmu pochodzenia jajnikowego polega na blokowaniu nadmiernego wydzielania androgenów przez jajniki oraz receptorów androgenowych w skórze odpowiednimi preparatami hormonalnymi. Przy przero¶cie powiększonych jajników, który często występuje w zespole PCO wykonuje się chirurgiczne czę¶ciowe wycięcie tkanki jajnikowej. Leczenie należy zastosować najlepiej jak najwcze¶niej (zespół PCO może pojawić się u młodych kilkunastoletnich dziewcz±t). Zaniechanie leczenia prowadzi do degradacji pęcherzyków Graffa w jajnikach, które s± niezbędne do prokreacji, po pewnym czasie przekształcaj± się w liczne torbiele-czyli cysty-st±d nazwa zespół policystycznych jajników. Po wielu latach nie leczenia dochodzi w jajnikach do przerostu tkanki ł±cznej, zaniku całkowitego pęcherzyków, powiększenia jajników i wreszcie zniknięcia całkowitego elementów rozrodczych, a więc trwałej niepłodno¶ci.

Często obok nadprodukcji androgenów w jajnikach występuje równolegle nadczynno¶ć androgenna kory nadnerczy.

Nadczynno¶ć androgenna nadnerczy może również w znacznym stopniu wyst±pić samodzielnie w zespole nadnerczowo-płciowym na skutek defektu enzymatycznego. Oczywi¶cie inne androgeny produkuj± nadnercza, a inne jajniki toteż niezwykle ważna jest diagnostyka różnicowa, któr± powinien przeprowadzić lekarz endokrynolog. Inne leki stosuje się w przypadku hirsutyzmu pochodzenia jajnikowego, a całkowicie inne w przypadku hirsutyzmu pochodzenia nadnerczowego. Zasadnicze działanie tych leków polega na blokowaniu wydzielania androgenów z jajników lub nadnerczy oraz na blokowaniu receptorów androgenowych w skórze. Przy podejrzeniu insulinooporno¶ci należy wykonać oznaczenie poziomu cukru i insuliny na czczo oraz po obci±żeniu doustnym glukoz±. I oczywi¶cie zaproponować odpowiednie leczenie zapobiegaj±ce otyło¶ci i cukrzycy.

Hirsutyzm czasem występuje u osób z niedoczynno¶ci± tarczycy - trzeba wtedy wykonać badania hormonów T3, T4, TSH i prowadzić leczenie u lekarza internisty-endokrynologa (tyreologa), równolegle do terapii antyandrogennej.

Hirsutyzm pojawiaj±cy się nagle, w bardzo dużym nasileniu, często z łysieniem, pogrubieniem głosu i maskulinizacja sylwetki - może być efektem guza wydzielaj±cego androgeny. Rokowanie jest bardzo dobre - po operacyjnym usunięciu guza następuje szybkie i trwałe ust±pienie objawów.
Hirsutyzm występuj±cy u kobiet dopiero w okresie przed lub po menopauzie ¶wiadczy o zakończeniu czynno¶ci estrogennej jajników i „zastępczym” wzmożeniu czynno¶ci androgennej nadnerczy. W tym okresie również starzej±ce się jajniki wydzielaj± przez pewien czas wył±cznie androgeny. Dopiero w póĽnym okresie po menopauzie wygasa samoistnie czynno¶ć androgenna jajników i nadnerczy i owłosienie zanika. Leczeniem hirsutyzmu okołomenopauzalnego i jego profilaktyk± jest stosowanie HTZ - hormonalnej terapii zastepczej odpowiednio wcze¶nie wł±czonej.

Hirsutyzm może wyst±pić w każdym wieku, u młodej dziewczyny, kobiety dojrzałej, a nawet w dzieciństwie ( jako objaw zespołu nadnerczowo-płciowego lub przedwczesnego dojrzewania płciowego - pubertas praecox), czy też przedpokwitaniowego zespołu PCO.

Może też być wynikiem długotrwałych nie leczonych stanów zapalnych przydatków, które powoduj±c niedokrwienie mog± upo¶ledzać funkcję wydzielnicz± jajników. Dlatego ważne jest zapobieganie i odpowiednio wczesne leczenie stanów zapalnych narz±du rodnego.

dr Ewa Wierzbowska
specjalista endokrynolog-ginekolog