Każda osoba prowadz±c± życie płciowe ma prawo podj±ć ¶wiadom± decyzje o wyborze metody antykoncepcyjnej. Spo¶ród dostępnych rodzajów antykoncepcji powinna wybrać tak±, która zapewni odpowiedni± skuteczno¶ć i bezpieczeństwo w zależno¶ci od wieku, stanu zdrowia, planowanego w przyszło¶ci potomstwa, a także możliwo¶ci finansowych. Przed wyborem odpowiedniej metody antykoncepcyjnej najlepiej zasięgn±ć porady ginekologa.

Dostępne metody antykoncepcji:

• metody naturalne
• metody mechaniczne
• metody chemiczne
• metody hormonalne
• wkładki wewn±trzmaciczne
• antykoncepcja po stosunku
• sterylizacja

Jaka jest skuteczno¶ć danej metody?

WskaĽnik Pearla - wskaĽnik okre¶laj±cy skuteczno¶ć danej metody antykoncepcyjnej. Okre¶la on ile kobiet na 100 zajdzie w ci±że, mimo stosowania danej metody antykoncepcyjnej, w ci±gu jednego roku. WskaĽnik ten może się znacznie wahać w zależno¶ci od umiejętno¶ci stosowania i przestrzegania zaleceń dotycz±cych stosowania danej metody. Przy współżyciu bez zabezpieczenia wynosi on 85.

Metody naturalne

Metody te opieraj± się na obserwowaniu przez kobietę zmian w zakresie podstawowej temperatury ciała, wygl±du ¶luzu szyjkowego, a także innych objawów np. bólu w dole brzucha sugeruj±cego owulacje. Na podstawie tych obserwacji wyci±gane s± wnioski o terminie owulacji i dniach płodnych. Do metod naturalnych zaliczamy także metodę kalendarzow±.

Pomiar temperatury

Pomiar porannej temperatury ciała - temperatura mierzona w pochwie, przed wstaniem z łóżka i wykonaniem jakiejkolwiek czynno¶ci, po co najmniej 6 godzinach snu. Podwyższenie się temperatury o około 0,5°C w połowie cyklu miesi±czkowego (ok.14 dni przed miesi±czk±) sugeruje wyst±pienie owulacji. Utrzymywanie się temperatury (około 37°C) przez kolejne dni ¶wiadczy o prawidłowym wydzielaniu progesteronu w drugiej fazie cyklu. Poowulacyjny okres bezpłodny - rozpoczyna się od czwartego dnia od skoku temperatury i trwa do końca cyklu.

Obserwacja ¶luzu szyjkowego

Okre¶lenie charakterystycznych cech ¶luzu zmieniaj±cych się w czasie cyklu miesi±czkowego pod wpływem estrogenów i progesteronu.
¦luz estrogenny (okołoowulacyjny) - przejrzysty, ¶liski i ci±gn±cy się
¦luz progestagenny (poowulacyjny) - nieprzejrzysty, białawy, nieci±gn±cy się
Poowulacyjny okres niepłodny zaczyna się 4 dnia po pojawieniu się ¶luzu estrogennego i trwa do końca cyklu.

Skuteczno¶ć: bardzo niska, wskaĽnik Pearla od 6 do 25

Wady: wiele czynników może wpływać na obniżenie trafno¶ci obserwacji, m.in. stany zapalne pochwy, okres po porodzie oraz zaburzenia hormonalne. Stresy, podróże, infekcje, nocny tryb życia utrudniaj± skuteczne prowadzenie obserwacji.

kalendarzyk małżeński »

Metody mechaniczne

Zasad± ich działania jest wytworzenie bariery mechanicznej uniemożliwiaj±cej przedostanie się plemników do jamy macicy i jajowodów. Dostępne s± następuj±ce metody:

dla mężczyzn

prezerwatywy

Prezerwatywy dla mężczyzn polecane s± ze względu na łatwo¶ć dostępu i działanie w znacznym stopniu zapobiegaj±ce zakażeniu się chorobami przenoszonymi drog± płciow±, w tym wirusem HIV. Osoby nieposiadaj±ce jednego, stałego partnera seksualnego powinny stosować t± metodę niezależnie od innych metod antykoncepcji.

dla kobiet

prezerwatywy (Femidon)
kapturek naszyjkowy lub sklepieniowy
błony dopochwowe

Prezerwatywy dla kobiet dostępne s± w jednym rozmiarze i s± ¶rodkami jednorazowego użytku. Wykonane s± z poliuteranu i usztywniane elastycznymi pier¶cieniami, które umożliwiaj± umocowanie prezerwatywy i zapobiegaj± jej przesuwaniu się.

Przy stosowaniu błony dopochwowej b±dĽ kapturka naszyjkowego istotne jest, aby ginekolog dobrał odpowiedni dla danej kobiety rozmiar i nauczył j± prawidłowego nakładania. W celu zwiększenia skuteczno¶ci tej metody rozprowadza się na powierzchni błony żel plemnikobójczy.
Błony dopochwowe czy kapturki naszyjkowe powinny być pozostawione w pochwie jeszcze przez około 8 godzin po stosunku.
W przeciwieństwie do prezerwatywy (Femidon) s± ¶rodkami wielokrotnego użytku.

Skuteczno¶ć: wskaĽnik Pearla od 3,0 do 14,0 (prezerwatywy dla mężczyzn)
W tej metodzie szczególne znaczenie ma umiejętno¶ć stosowania st±d duże rozbieżno¶ci w ocenie jej skuteczno¶ci.

Metody chemiczne

W metodzie tej wykorzystuje się wpływ ¶rodków chemicznych na plemniki. Substancje te (nonoksynol-9, oktoksynol) unieruchamiaj± i niszcz± plemniki. Powinny być założone do pochwy na około 10-15 min. przed stosunkiem.
Postać: kremy, globulki, tabletki, pianki, g±bki dopochwowe, pasty, żele, aerozole.

Skuteczno¶ć: niska, wskaĽnik Pearla od 6,0 do 25,0

Wady: brak komfortu podczas stosowania, często występuj±ce uczucie pieczenia i zaczerwienie w pochwie (jałowe stany zapalne), brak skuteczno¶ci działania po 60 min od zastosowania.
Preparaty te mog± stanowić uzupełnienie innych metod antykoncepcyjnych takich jak prezerwatywy.

Zalet± metody mechanicznej i chemicznej jest możliwo¶ć stosowania w sposób doraĽny i bez obci±żenia dla zdrowia.

Wkładki wewn±trzmaciczne

Metoda ta opiera się na założeniu do jamy macicy kształtki wykonanej ze sztucznego tworzywa. W celu zwiększenia skuteczno¶ci może zawierać miedĽ, srebro lub hormony - progestageny. Najlepszym terminem do założenia wkładki przez ginekologa s± końcowe dni krwawienia miesi±czkowego do około połowy cyklu. Mechanizm działania wkładek jest wielokierunkowy m.in. zmniejszaj± przepuszczalno¶ć ¶luzu szyjkowego, upo¶ledzaj± ruchliwo¶ć plemników i prowadz± do zmian w błonie ¶luzowej macicy, które utrudniaj± zagnieżdżenie się zarodka (blastocysty).

Nie należy stosować wkładek wewn±trzmacicznych w przypadku:

• podejrzenia wczesnej ci±ży
• stanu zapalnego narz±dów płciowych oraz miednicy mniejszej
• wad anatomicznych macicy
• u kobiet z ci±ż± pozamaciczn± w wywiadzie
• krwawień międzymiesi±czkowych, przedłużaj±cych się obfitych krwawień miesi±czkowych b±dĽ bardzo bolesnych miesi±czek
• w przypadku nadwrażliwo¶ci na miedĽ (dotyczy wkładek z miedzi±)
• u młodych dziewcz±t, które jeszcze nie rodziły

W celu wykluczenia przeciwwskazań do założenia wkładki wykonuje się badanie ginekologiczne, badanie cytologiczne oraz USG narz±du rodnego.

Skuteczno¶ć: wysoka, wskaĽnik Pearla 0,6-25

Wady: mog± wyst±pić bóle podbrzusza, a także obfitsze miesi±czki i plamienia międzymiesi±czkowe; zwiększone ryzyko wyst±pienia ci±ży pozamacicznej oraz zakażeń w miednicy mniejszej

Zalety: wysoka skuteczno¶ć. Wkładkę zakłada się jednorazowo raz na 3-5 lat.

W przypadku pojawienia się powikłań wkładka usuwana jest wcze¶niej przez ginekologa. W razie wyst±pienia silnych bólów podbrzusza, upławów, wysokiej temperatury oraz przedłużaj±cych się, bardzo obfitych miesi±czek należy koniecznie zgłosić się do ginekologa!

Założenie wkładki wewn±trzmacicznej w pierwszej dobie po stosunku może być metod± antykoncepcji postkoitalnej (po stosunku).

Metody hormonalne

• tabletki zawieraj±ce dwa składniki- estrogeny i progestageny
• tabletki zawieraj±ce wył±cznie progestageny
• preparaty progestagenne w formie zastrzyków domię¶niowych, implantów podskórnych oraz plastrów naskórnych

Dwuskładnikowa tabletka antykoncepcyjna - zawiera dwa składniki - syntetyczny estrogen i pochodn± progesteronu, które blokuj± wyst±pienie owulacji poprzez hamowanie wydzielania gonadotropin przysadkowych LH i FSH. Hormony zawarte w pigułkach wpływaj± także na zmniejszenie grubo¶ci i czynno¶ć wydzielnicz± błony ¶luzowej macicy, co utrudnia zagnieżdżenie się zarodka (blastocysty). Maj± również wpływ na ¶luz szyjkowy, który staje się gęsty i nieprzepuszczalny dla plemników.
Poszczególne preparaty różni± się od siebie sumaryczn± dawk± etynyloestradiolu i progestagenów, a także rodzajem zawartego w nich progestagenu.

• jednofazowe - wszystkie tabletki zawieraj± taka sam± ilo¶ć estrogenu i progestagenu w cyklach 21 dniowego podawania
• dwufazowe - w opakowaniu zawarte s± dwa rodzaje tabletek o różnych zawarto¶ciach estrogenu i progestagenu
• trójfazowe - tabletki zawieraj± różne dawki hormonów zależnie od trzech faz stosowania

Po dokładnym zebraniu wywiadu, przeprowadzeniu odpowiednich badań i wykluczeniu przeciwwskazań lekarz ginekolog zaleci tabletki antykoncepcyjne odpowiednie dla danej kobiety - zależnie od jej wieku i typu hormonalnego.

Nie wolno stosować dwuskładnikowych doustnych tabletek antykoncepcyjnych w przypadku:

• ci±ży
• karmienia piersi±
• nowotworów estrogenozależnych
• choroby zatorowo-zakrzepowej
• chorób układu sercowo-naczyniowego - obecnie lub w przeszło¶ci, czy też w przypadku zwiększonego ryzyka wyst±pienia wyżej wymienionych chorób (m.in. obci±żenia rodzinne, otyło¶ć, palenie papierosów)
• ostrych i postępuj±cych chorób w±troby
• krwawienia z dróg rodnych o nieustalonej przyczynie
• niektórych chorób układowych i psychicznych

Skuteczno¶ć: wysoka, wskaĽnik Pearla od 0,1 do 8,0

Korzy¶ci wynikaj±ce ze stosowania tej metody:

• działanie lecznicze w przypadku niektórych zaburzeń miesi±czkowania (m.in. zmniejszaj± bolesno¶ć i obfito¶ć miesi±czek)
• zmniejszaj± ryzyko występowania stanów zapalnych przydatków, torbieli jajnika , łagodnych zmian w piersiach oraz endometriozy
• rzadsze występowanie raka jajnika i trzonu macicy u kobiet stosuj±cych dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne

Negatywne działanie:

możliwo¶ć wyst±pienia: powikłań ze strony układu kr±żenia, choroby zatorowo-zakrzepowej, wtórny brak miesi±czki, choroby w±troby

Rak piersi, rak szyjki macicy a doustne tabletki antykoncepcyjne

często zadawane pytania »

Antykoncepcja oparta na gestagenach

Mini-tabletka gestagenna

Zawieraj±ca w swym składzie małe dawki jednego z progestagenów: noretisteronu, dioctanu etinodiolu lub lewonorgestrelu. Działanie antykoncepcyjne zwi±zane jest głównie z wpływem na ¶luz, który staje się nieprzepuszczalny dla plemników.

Skuteczno¶ć: wysoka, wskaĽnik Pearla 0,3-4,0

Zalety: nie hamuje laktacji, może być metod± antykoncepcji dla karmi±cych matek; polecana dla kobiet, u których przeciwwskazane jest stosowanie estrogenów, w szczególno¶ci u kobiet pal±cych papierosy i maj±cych ponad 35 lat

Wady: konieczno¶ć bardzo skrupulatnego przestrzegania godzin przyjmowania (dopuszczalne s± maksymalnie 3 godzinne opóĽnienia w godzinach przyjmowania tabletek, aby metoda była skuteczna), występowanie nieregularnych krwawień miesi±czkowych i plamień, częstsze występowanie torbieli jajników.

Progestageny w zastrzykach domię¶niowych - octan medroksyprogesteronu (Depo-Provera) stosowany co 12 tygodni w zastrzykach domię¶niowych

Skuteczno¶ć: bardzo wysoka, wskaĽnik Pearla - 0,3

Zalety: tak jak w przypadku mini- tabletki gestagennej- możliwo¶ć stosowania u kobiet z przeciwwskazaniami do podawania estrogenów, a także wysoka skuteczno¶ć i wygoda w stosowaniu - tylko raz na 3 miesi±ce

Wady: brak szybkiej odwracalno¶ci tej metody, zaburzenia cyklu przejawiaj±ce się nieregularno¶ci± krwawień (lub ich zanikiem), możliwo¶ć wyst±pienia bólów głowy, bólów piersi, tr±dziku, pogorszenia samopoczucia.

Antykoncepcja po stosunku, antykoncepcja doraĽna

Nie może być traktowana jako stała metoda zapobiegania ci±ży.
Niemniej w sytuacji, gdy doszło do niezabezpieczonego stosunku i istnieje obawa niepoż±danej ci±ży można zastosować tabletki z duż± dawk± hormonów.

Nowe metody antykoncepcji opartej na hormonach

Plastry antykoncepcyjne - plastry przyklejane na skórę raz na tydzień zawieraj±ce w swym składzie estrogeny i progestageny
Iniekcje domię¶niowe stosowane raz w miesi±cu - w odróżnieniu od Depo-Provera stosowane, co 4 tygodnie, co pozwala lepiej kontrolować krwawienia.
Kr±żki hormonalne dopochwowe - kr±żki uwalniaj±ce hormony zakładane s± na 3 tygodnie. Następnie kr±żek jest usuwany i następuje jeden tydzień "bez kr±żka" w czasie, którego dochodzi do krwawienia.

Nie powinno się stosować jakichkolwiek hormonalnych preparatów antykoncepcyjnych bez wykonania badań wstępnych w celu wykluczenia przeciwwskazań do ich stosowania.

Sterylizacja

Zabieg ten polega na przerwaniu ci±gło¶ci jajowodów (u kobiet) b±dĽ nasieniowodów (u mężczyzn) powoduj±c w ten sposób pozbawienie funkcji rozrodczych.
W Polsce wykonywanie zabiegów sterylizacji „na ż±danie”, bez wskazań lekarskich jest niezgodne z prawem. Zabieg ten wykonuje się jedynie w sytuacji, gdy ci±ża może stanowić bezpo¶rednie zagrożenie życia i zdrowia matki, na jej wyraĽn± pro¶bę.